“Erdoğan üzere seçmenle kurduğu özdeşlik bağı kuvvetli, karizmatik, popülist bir aday karşısında, rakibin kim olacağı son derece değerli. Muhalefetin adayı tüm muhalif seçmen kitlesinin beklentilerini temsil edebilmeli, mobilize edebilmelidir.”
“Erdoğan karşısında muhalefetin adayı kim olursa olsun kazanır’ kanısı büyük bir yanılgı olur. Muhalefetin adayı bu manada salt başkanların değil, tüm politik-sosyolojik ögelerin süzgecinden geçirilerek belirlenmelidir.”
“AK Parti iktidarı siyaset bilimi literatüründeki ‘popülist’ tarifine tam manasıyla uyuyor. ‘Bizden olanlar’ın faydasına kaynak transferleri, yoksullukla gayret yerine toplumsal yardımlar, ‘millilik-yerlilik’ söylemi, başkanın kurtarıcı retorik olarak öne çıkması…”
“Parti değiştiren ‘oynak seçmen’ oranı ekonomik kriz niçiniyle artacak. Yüzde 20’lerin üzerine çıkabilir. İktidarın araştırmalara yansıyan oy kaybı durdurulamazsa, seçmenin eğiliminin Millet İttifakı tarafında olması sürpriz olmaz.”
Macaristan’da otoriter popülist Viktor Orban niye daima seçim kazanıyor?
Orban’ın daima seçim kazanan önder olması kendisi kadar, ‘zamanın ruhu’ ve otoriter-popülist iktidarların kendine has özellikleriyle ilgili. Günümüzde insanların siyasete olan ilgisi zayıflıyor, siyasetten uzaklaşıyorlar. Bu da popülist önderlerin siyasette hakimiyetini kolaylaştırıyor. Siyasi analist Valentin Naumescu, Orban’ın yenidenlanan seçim muvaffakiyetinden çıkarılacak dersi “bir şey yapabilecek olanların olaylara bulaşmadığı, karışmadığı ve diğerlerinin işi üstlenmesini beklediği ya da yeterli niyetli beşerler bir alternatif oluşturmaya çalıştığında burun kıvırdığı bir durumda, siyasi olarak harekete geçemeyen bireylerden oluşan rahat toplumun ödediği büyük bedel” olarak kıymetlendirir. Seçimli-otoriter rejimlerde iktidara ele geçirenler ya taraftarlarına maddi kaynak dağıtma ile onları ödüllendirmekte, ya da güç kullanmayla istek üretmekte, kendilerini bir partiyle tanımlamayanlar ise ekonomik şartları kötüleşmediğinde alternatif görmedikleri için işbaşındaki iktidarları desteklemektedir. Funke, Schularick ve Trebesch’in popülizmin maliyetlerini inceledikleri çalışmalarına nazaran popülistler iktidardan demokratik yollarla kolay gitmiyor. Hakikaten 41 popülist iktidarın yalnızca dokuzunda popülistler olağan yollarla nazaranvi bırakırken, büyük çoğunluğunda (32) popülizmden çıkış istifa, koltuğu bırakmayı ya da seçim sonuçlarını kabul etmeme durumunda koltuktan zorla indirilmeyle gerçekleşmiş.
‘BÜYÜK MACAR DAVASI’
Macaristan’da nasıl bir siyasi ve toplumsal yapı var?
Macaristan parti sistemindeki parçalanmışlık, toplumdaki derin sosyo-kültürel, ideolojik bölünmeler, Macar toplumunu yücelten, başkalarını ötekileştiren popülist retorik, fakirleri, orta sınıfı destekleyen eşitsiz kaynak dağıtım siyasetleri, muhafazakâr telaffuz ve siyasetler, muhalefete karşı dışlayıcı, baskıcı siyasetler, iktidar denetimindeki medya sahipliği Orban’ın gücünü her seçimde pekiştirmesine yaramıştır. Macar toplumu bugün gelinen noktada ne bir “sosyalist ütopya” ne de ‘Avrupa değerleri’ ütopyası istemeyip, pragmatizm temelinde işleyen, bağımsız bir Macaristan talep etmekte, Orban halkın bu talebini büyük Macar davası ismine her seçimde seferber etmeyi başarmaktadır.
MACARİSTAN’DA MUHALEFET
Macar muhalefetinin zaafları ya da yanılgıları nelerdir?
Orban karşısında muhalefetin başarılı olamamasında muhalefetin kendisinden kaynaklanan yanılgıları da mevcuttu. İdeolojik olarak türdeş muhafazakâr-milliyetçi popülist Macar Yurttaş Birliği ve Orban karşısında, toplumsal demokrat, liberal, sosyalist, yeşiller üzere heterojen yapı seçmen karşısında kuvvetli bir birlik manzarası verememiştir. Kampanya süreci telaffuz birliğine dayalı yönetilmediği üzere muhalefetin adayı bu birlik manzarasını vermekten uzaktı. Marki Zay muhafazakâr bir adaydı. Muhalefetin yanılgısı Orban’ın ideolojik kimliğine uzak olmayan bir adayla yenileceğiydi. Aday belirleme metodunda de yanlışlar vardı. Kayıtlı seçmenin lakin yüzde 5’ine ulaşan bir sıklıkla 2. çeşitte başbakan adayının belirlenmesi demokratik temsil açığına yol açtı. 50.000 nüfuslu bir vilayette belediye başkanlığı yapmış ve siyaset deneyimi fazla olmayan bir mahallî siyasetçinin aday gösterilmesi küsurdu. Aday faktörü haricinde, Orban aksiliği, AB taraftarlığı, yolsuzlukla uğraş haricinde Macar seçmeninin aklına ve hislerine tıpkı anda hitap eden telaffuz ve siyaset önermeleri geliştirilememesi bir zaafiyetti. Adeta Orban ne söylemiş olduyse onu eleştirmenin ötesine geçilemedi.
AK PARTİ POPÜLİST Mİ?
AK Parti iktidarı ‘popülist’ tarifine ne ölçüde uyuyor?
AK Parti iktidarı siyaset bilimi literatüründeki ‘popülist’ tarifine tam manasıyla uyuyor. Kendi seçmen tabanını genişletmek, var olanı konsolide etmek, seferber etmek için popülist retorik daima bir daha üretilmekte ve içeriği de çeşitlendirilmektedir. “Yerlilik-millilik” etiketiyle inşa edilen, popülizmin temel referansı gerçek halk “Biz” ve “Ötekiler”, formundaki kategorik ayrıştırma stratejisiyle ‘BİZDEN olanlar”ın faydasına kaynak transferleri, yoksullukla gayret yerine toplumsal yardımlar ve transferlerle yoksulluğu yönetme, ‘BİZ’ denen halk kategorisini ödüllendirme stratejisiyle kendi tabanına dahil etme beraberinde muzaffer demokrasiyi inşa etme argümanı popülist tarifiyle örtüşmektedir. Popülizmin sınıf, ulus üzere birleştirici kavramlar yerine, halkın telaffuzlarla, başkan ve parti marifetiyle inşa edildiği gerçeğinin Ak Parti iktidarının yakın periyodunda çoğunlukla üretildiğine şahit oluyoruz. Popülizmde önderlerin dışlanmış bir halk isteği temeldir. Ak Parti ve başkanının okumuşlar karşısında, ezilen, dışlanan halkla birlikte, onların çıkarları için olma argümanı ve kolay kalabalıklar karşısında azınlık seçkinler ayrıştırması da tanıma denk düşüyor. bir daha, önderin kurtarıcı retorik olarak öne çıkması, iktidarın her daim yanlarında olması, eski müesses nizama dönülmeyeceği kelamı de bu bağlamda düşünülmelidir. Nadia Urbınatı’nın belirttiği üzere, popülist rejimler halkın ismini alırlar, öndere ilişkin yüz, bir tescil yüzeyi olarak işlerken, “toplumun düzensizliği ve heterojenliği, özdeşleşmeyi önderin isminde bulur, bu önder halkı dışarıya taşır ve onun sesiyle sureti olur . Bu çıkarsama kanımca Türkiye’deki popülist iktidar ve rejimi yeteri ölçüde tanımla buluşturmaktadır.
OYNAK SEÇMEN NE KADAR?
Liberal Perspektif’te yayınlanan raporunuzda, partisini değiştiren “oynak seçmen”den bahsediyorsunuz. Bunlar ne kadar?
“Oynak” seçmenden kastettiğimiz; parti tercihinde süreklilik olmayan, kendisini muhakkak bir partiyle özdeşleştirmeyen, bir seçimden başkasına bir partiden başkasına yönelen seçmen. Bu seçmen kategorisinin tartısı parti sistemlerinin istikrar/istikrarsızlığına ait en temel göstergelerden biri. Meslektaşlarımız Gülgün Erdoğan Tosun, Yusuf Can Gökmen’le hazırladığımız “Türkiye Parti Sisteminde İstikrar Sorunu” isimli rapordaki oynaklık oranlarına baktığımızda, hesaplamamıza göre, bir seçimden başkasına 2002’den 2018’e ortalama her 100 seçmenden 12’si parti değiştirmiş. Bir öbür konu; sağ bloktaki oynaklığın sola kıyasla neredeyse 2 kat daha yüksek olması. Hakikaten 2015’te sol blokta oynak seçmen % 3,8, sağda 6,5 idi.
MİLLET İTTİFAKI
Oynak seçmenlerin 2023 seçimlerinde eğilimi yüklü olarak ne tarafa? Cumhur mu, Millet İttifakı mı?
İktidar partisinin 2002-2018 devrindeki siyaset performansına bağlı olarak oy performansındaki yükseklik muhtemelen önümüzdeki seçimde düşecek, oynak seçmen oranı ekonomik kriz niçiniyle artacaktır. Olağan ki şimdilik yüklü olarak kararsız görünen bu seçmenin hangi ittifak ve partilere yöneleceği, bunların önümüzdeki süreçte seçmenle kuracağı temsiliyet ilgisine bağlı. Partilerin oy güçleri araştırmaların ölçtüğüne benzeri biçimde sandığa yansırsa, oynak seçmen oranı %20’lerin üzerine çıkabilir. İktidar bileşenlerinin araştırmalara yansıyan oy kaybı durdurulamazsa, seçmenin eğiliminin Millet İttifakı istikametinde olması sürpriz olmayacaktır.
KİME YARAYACAK?
Seçim kanundaki değişiklik hangi partilere fayda? Parti büyüklüğünü AK Parti, CHP, YETERLİ Parti, MHP diye düşünürsek durum ne olur?
Kanun değişikliği 24 Haziran seçimleri öncesinde yapılsa ve seçime bu değişiklikle gidilseydi, ittifak oyları dikkate alınmayacağı için bilhassa AK Parti’ye yarayabilirdi. Lakin iktidar bileşenlerinin oy oranlarındaki düşme niçiniyle, bu değişikliğin yaptığımız senaryolara bakılırsa Cumhur İttifakında bir ölçü MHP’ye yarayacağı anlaşılıyor. Hatta, AK Parti ve Cumhur İttifakının toplam milletvekili sayısının azalmasına karşın. Partilerin milletvekili dağılımında değişikliğin asıl tesiri vilayetler seviyesinde partilerin oy güçleri belirleyici olacak. Değişiklikle, hesaplama usulünde yalnızca parti oyları dikkate alınacağı için, vilayetler seviyesinde 1. ya da 2.parti oluşu, 3.ve 4.partinin birinci 2 partiyle ortalarındaki oy farkı değişikliğin kime yarayacağını belirleyecek. Seçim coğrafyasında AKP’nin vilayetler seviyesinde oy gücünün azalması durumunda CHP ve DÜZGÜN Parti’ye daha fazla yaraması da muhtemel görünüyor.
HDP ETKİLENMEZ
Seçim kanunu HDP’nin seçim performansını tesirler mi?
Değişikliğin HDP’nin seçim performansını olağan şartlarda etkilemesi mümkün değil üzere. Bunun sebebi, HDP’nin Türkiye’de yakın periyot prestijiyle DÜZGÜN Parti’yle bir arada en çok kemikleşmiş seçmene sahip parti olması ve oylarının belli seçim etraflarında (Güneydoğu Anadolu yüklü ve bir ölçü İstanbul, İzmir, Mersin üzere büyük kentler) kuvvetli biçimde ağırlaşması, buralarda milletvekili çıkarabilecek oy gücüne sahip olmasıdır. Ayrıyeten, sol, sosyalist partilerin HDP ile ittifak yapması HDP’nin milletvekili sayısında fazlaca hudutlu artış da sağlayabilir.
6 PARTİLİ İTTİFAK
6 partili ittifak’ın kârlı çıkması için ne yapması lazım?
Bunun için kıymetli olan nasıl bir ittifak modelinin kurgulanacağı, nasıl bir strateji ve kampanya ile seçim sürecinin yönetileceğidir. 6 partinin kuracağı bir ittifak, mevcut Cumhur İttifakı karşısında kendilerinin en çok kazanacağı, rakibe ise en çok kaybettirecek modeldir. Bu, 6 partiden CHP ve UYGUN Parti listelerinden oy oranı düşük partilerin aday göstermesi ya da küçük sağ partilerin ideolojik türdeşlik açısından ÂLÂ Parti listelerinden aday göstermesiyle iki partiden oluşan alt kümeli ittifak modeli halinde işleyebilir. Küçük partilerin oy oranı düşük fikriyle, büyük partilerin küçük partileri yutmaması, hatta ortak listelerde ittifakın seçim daha sonrasında da sürdürülebilmesi için küçük partilerin bir ölçü kayırılması çarpan tesiri yaratabilir.
ERDOĞAN FAKTÖRÜ
CB seçimlerinde Erdoğan’ın bahtı nedir? Karşısında kimin olduğu ne ölçüde değerli?
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Erdoğan’ın talihinin şimdilik kaydıyla zayıf olmadığı, araştırmalara göre oy performansının ve vazife onayının bilhassa Ukrayna-Rusya savaşıyla bir arada bir ölçü artışından anlaşılıyor. Başka yandan, kamuoyu araştırmalarında ismi öne çıkan isimler karşısında araştırmaların yapıldığı tarih prestijiyle araştırmaların temsil kabiliyeti sonları içerinde kalmak şartıyla birkaç puan geride olduğu da görülüyor. Kanımca Erdoğan üzere seçmenle kurduğu özdeşlik bağlantısı kuvvetli, karizmatik, popülist bir aday karşısında, rakibin kim olacağı son derece değerli hatta belirleyicidir. Erdoğan’a rakip olacak aday tüm muhalif seçmen kitlesinin beklentilerini temsil edebilmeli, mobilize edebilmelidir. Yoksa, ‘Erdoğan karşısında muhalefetin adayı kim olursa olsun kazanır’ niyeti büyük bir yanılgı olur. Muhalefetin adayı bu manada salt başkanların değil, en ücra seçim etraflarından lokal teşkilatlara, genel merkezlere, Altılı Masa etrafında bir ortaya gelen önderlere kadar olan tüm politik-sosyolojik ögelerin süzgecinden geçirilerek belirlenmelidir.
Muhalefetin ortak CB adayı göstermesi kesin üzere. Kolay mı? Bilhassa “oynak seçmen”i nasıl bir CB adayı etkileyebilir?
Muhalefet önderleri Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem raporunu uzlaşarak kamuoyuna deklare ettikları üzere toplantılar muhalefetin uzlaşı mevzularını genişletmek için sürüyor. Sistem değişikliği lakin parlamentoda çoğunluğu sağlama, rakip Cumhurbaşkanı adayının seçim kazanmaması ile mümkün olacağına göre, bence bu saatten daha sonra geriye dönüş olmaz. Muhalefetin demokratik gerilemeyi durdurma, yeni bir sisteme geçme, refahı arttırma üzere uzlaşı sağladıkları taahhütleri mevcut. Cumhurbaşkanı adayı belirlenirken, partizan seçmenler kadar, “oynak/uçarı” tabir edilen seçmenin de nasıl bir Cumhurbaşkanı adayı istediğinin fazlaca âlâ araştırılıp, tahlil edilmesi gerekiyor. Benim gorebildiğim kadarıyla, kutuplaştırıcı, çatışmacı değil, uzlaştırıcı, birleştirici, takım çalışmasına, heyetlerle çalışmaya değer veren, demokratik bedelleri içselleştirmiş, tüm seçmen kümelerine eşit arada duran, politik tecrübesi olan, beraberinde karizmatik, tanınan, Erdoğan’la seçim rekabetinde başa baş kampanya yürütebilecek, genç seçmenle de özdeşlik alakası kurabilecek bir aday profili oynak seçmende ‘bizim adayımız’ diyebilecek politik kanaat oluşturabilir ve başarılı bir kampanya ile bu kanaatler tercihe dönüştürülebilir.
“Erdoğan karşısında muhalefetin adayı kim olursa olsun kazanır’ kanısı büyük bir yanılgı olur. Muhalefetin adayı bu manada salt başkanların değil, tüm politik-sosyolojik ögelerin süzgecinden geçirilerek belirlenmelidir.”
“AK Parti iktidarı siyaset bilimi literatüründeki ‘popülist’ tarifine tam manasıyla uyuyor. ‘Bizden olanlar’ın faydasına kaynak transferleri, yoksullukla gayret yerine toplumsal yardımlar, ‘millilik-yerlilik’ söylemi, başkanın kurtarıcı retorik olarak öne çıkması…”
“Parti değiştiren ‘oynak seçmen’ oranı ekonomik kriz niçiniyle artacak. Yüzde 20’lerin üzerine çıkabilir. İktidarın araştırmalara yansıyan oy kaybı durdurulamazsa, seçmenin eğiliminin Millet İttifakı tarafında olması sürpriz olmaz.”
Macaristan’da otoriter popülist Viktor Orban niye daima seçim kazanıyor?
Orban’ın daima seçim kazanan önder olması kendisi kadar, ‘zamanın ruhu’ ve otoriter-popülist iktidarların kendine has özellikleriyle ilgili. Günümüzde insanların siyasete olan ilgisi zayıflıyor, siyasetten uzaklaşıyorlar. Bu da popülist önderlerin siyasette hakimiyetini kolaylaştırıyor. Siyasi analist Valentin Naumescu, Orban’ın yenidenlanan seçim muvaffakiyetinden çıkarılacak dersi “bir şey yapabilecek olanların olaylara bulaşmadığı, karışmadığı ve diğerlerinin işi üstlenmesini beklediği ya da yeterli niyetli beşerler bir alternatif oluşturmaya çalıştığında burun kıvırdığı bir durumda, siyasi olarak harekete geçemeyen bireylerden oluşan rahat toplumun ödediği büyük bedel” olarak kıymetlendirir. Seçimli-otoriter rejimlerde iktidara ele geçirenler ya taraftarlarına maddi kaynak dağıtma ile onları ödüllendirmekte, ya da güç kullanmayla istek üretmekte, kendilerini bir partiyle tanımlamayanlar ise ekonomik şartları kötüleşmediğinde alternatif görmedikleri için işbaşındaki iktidarları desteklemektedir. Funke, Schularick ve Trebesch’in popülizmin maliyetlerini inceledikleri çalışmalarına nazaran popülistler iktidardan demokratik yollarla kolay gitmiyor. Hakikaten 41 popülist iktidarın yalnızca dokuzunda popülistler olağan yollarla nazaranvi bırakırken, büyük çoğunluğunda (32) popülizmden çıkış istifa, koltuğu bırakmayı ya da seçim sonuçlarını kabul etmeme durumunda koltuktan zorla indirilmeyle gerçekleşmiş.
‘BÜYÜK MACAR DAVASI’
Macaristan’da nasıl bir siyasi ve toplumsal yapı var?
Macaristan parti sistemindeki parçalanmışlık, toplumdaki derin sosyo-kültürel, ideolojik bölünmeler, Macar toplumunu yücelten, başkalarını ötekileştiren popülist retorik, fakirleri, orta sınıfı destekleyen eşitsiz kaynak dağıtım siyasetleri, muhafazakâr telaffuz ve siyasetler, muhalefete karşı dışlayıcı, baskıcı siyasetler, iktidar denetimindeki medya sahipliği Orban’ın gücünü her seçimde pekiştirmesine yaramıştır. Macar toplumu bugün gelinen noktada ne bir “sosyalist ütopya” ne de ‘Avrupa değerleri’ ütopyası istemeyip, pragmatizm temelinde işleyen, bağımsız bir Macaristan talep etmekte, Orban halkın bu talebini büyük Macar davası ismine her seçimde seferber etmeyi başarmaktadır.
MACARİSTAN’DA MUHALEFET
Macar muhalefetinin zaafları ya da yanılgıları nelerdir?
Orban karşısında muhalefetin başarılı olamamasında muhalefetin kendisinden kaynaklanan yanılgıları da mevcuttu. İdeolojik olarak türdeş muhafazakâr-milliyetçi popülist Macar Yurttaş Birliği ve Orban karşısında, toplumsal demokrat, liberal, sosyalist, yeşiller üzere heterojen yapı seçmen karşısında kuvvetli bir birlik manzarası verememiştir. Kampanya süreci telaffuz birliğine dayalı yönetilmediği üzere muhalefetin adayı bu birlik manzarasını vermekten uzaktı. Marki Zay muhafazakâr bir adaydı. Muhalefetin yanılgısı Orban’ın ideolojik kimliğine uzak olmayan bir adayla yenileceğiydi. Aday belirleme metodunda de yanlışlar vardı. Kayıtlı seçmenin lakin yüzde 5’ine ulaşan bir sıklıkla 2. çeşitte başbakan adayının belirlenmesi demokratik temsil açığına yol açtı. 50.000 nüfuslu bir vilayette belediye başkanlığı yapmış ve siyaset deneyimi fazla olmayan bir mahallî siyasetçinin aday gösterilmesi küsurdu. Aday faktörü haricinde, Orban aksiliği, AB taraftarlığı, yolsuzlukla uğraş haricinde Macar seçmeninin aklına ve hislerine tıpkı anda hitap eden telaffuz ve siyaset önermeleri geliştirilememesi bir zaafiyetti. Adeta Orban ne söylemiş olduyse onu eleştirmenin ötesine geçilemedi.
AK PARTİ POPÜLİST Mİ?
AK Parti iktidarı ‘popülist’ tarifine ne ölçüde uyuyor?
AK Parti iktidarı siyaset bilimi literatüründeki ‘popülist’ tarifine tam manasıyla uyuyor. Kendi seçmen tabanını genişletmek, var olanı konsolide etmek, seferber etmek için popülist retorik daima bir daha üretilmekte ve içeriği de çeşitlendirilmektedir. “Yerlilik-millilik” etiketiyle inşa edilen, popülizmin temel referansı gerçek halk “Biz” ve “Ötekiler”, formundaki kategorik ayrıştırma stratejisiyle ‘BİZDEN olanlar”ın faydasına kaynak transferleri, yoksullukla gayret yerine toplumsal yardımlar ve transferlerle yoksulluğu yönetme, ‘BİZ’ denen halk kategorisini ödüllendirme stratejisiyle kendi tabanına dahil etme beraberinde muzaffer demokrasiyi inşa etme argümanı popülist tarifiyle örtüşmektedir. Popülizmin sınıf, ulus üzere birleştirici kavramlar yerine, halkın telaffuzlarla, başkan ve parti marifetiyle inşa edildiği gerçeğinin Ak Parti iktidarının yakın periyodunda çoğunlukla üretildiğine şahit oluyoruz. Popülizmde önderlerin dışlanmış bir halk isteği temeldir. Ak Parti ve başkanının okumuşlar karşısında, ezilen, dışlanan halkla birlikte, onların çıkarları için olma argümanı ve kolay kalabalıklar karşısında azınlık seçkinler ayrıştırması da tanıma denk düşüyor. bir daha, önderin kurtarıcı retorik olarak öne çıkması, iktidarın her daim yanlarında olması, eski müesses nizama dönülmeyeceği kelamı de bu bağlamda düşünülmelidir. Nadia Urbınatı’nın belirttiği üzere, popülist rejimler halkın ismini alırlar, öndere ilişkin yüz, bir tescil yüzeyi olarak işlerken, “toplumun düzensizliği ve heterojenliği, özdeşleşmeyi önderin isminde bulur, bu önder halkı dışarıya taşır ve onun sesiyle sureti olur . Bu çıkarsama kanımca Türkiye’deki popülist iktidar ve rejimi yeteri ölçüde tanımla buluşturmaktadır.
OYNAK SEÇMEN NE KADAR?
Liberal Perspektif’te yayınlanan raporunuzda, partisini değiştiren “oynak seçmen”den bahsediyorsunuz. Bunlar ne kadar?
“Oynak” seçmenden kastettiğimiz; parti tercihinde süreklilik olmayan, kendisini muhakkak bir partiyle özdeşleştirmeyen, bir seçimden başkasına bir partiden başkasına yönelen seçmen. Bu seçmen kategorisinin tartısı parti sistemlerinin istikrar/istikrarsızlığına ait en temel göstergelerden biri. Meslektaşlarımız Gülgün Erdoğan Tosun, Yusuf Can Gökmen’le hazırladığımız “Türkiye Parti Sisteminde İstikrar Sorunu” isimli rapordaki oynaklık oranlarına baktığımızda, hesaplamamıza göre, bir seçimden başkasına 2002’den 2018’e ortalama her 100 seçmenden 12’si parti değiştirmiş. Bir öbür konu; sağ bloktaki oynaklığın sola kıyasla neredeyse 2 kat daha yüksek olması. Hakikaten 2015’te sol blokta oynak seçmen % 3,8, sağda 6,5 idi.
MİLLET İTTİFAKI
Oynak seçmenlerin 2023 seçimlerinde eğilimi yüklü olarak ne tarafa? Cumhur mu, Millet İttifakı mı?
İktidar partisinin 2002-2018 devrindeki siyaset performansına bağlı olarak oy performansındaki yükseklik muhtemelen önümüzdeki seçimde düşecek, oynak seçmen oranı ekonomik kriz niçiniyle artacaktır. Olağan ki şimdilik yüklü olarak kararsız görünen bu seçmenin hangi ittifak ve partilere yöneleceği, bunların önümüzdeki süreçte seçmenle kuracağı temsiliyet ilgisine bağlı. Partilerin oy güçleri araştırmaların ölçtüğüne benzeri biçimde sandığa yansırsa, oynak seçmen oranı %20’lerin üzerine çıkabilir. İktidar bileşenlerinin araştırmalara yansıyan oy kaybı durdurulamazsa, seçmenin eğiliminin Millet İttifakı istikametinde olması sürpriz olmayacaktır.
KİME YARAYACAK?
Seçim kanundaki değişiklik hangi partilere fayda? Parti büyüklüğünü AK Parti, CHP, YETERLİ Parti, MHP diye düşünürsek durum ne olur?
Kanun değişikliği 24 Haziran seçimleri öncesinde yapılsa ve seçime bu değişiklikle gidilseydi, ittifak oyları dikkate alınmayacağı için bilhassa AK Parti’ye yarayabilirdi. Lakin iktidar bileşenlerinin oy oranlarındaki düşme niçiniyle, bu değişikliğin yaptığımız senaryolara bakılırsa Cumhur İttifakında bir ölçü MHP’ye yarayacağı anlaşılıyor. Hatta, AK Parti ve Cumhur İttifakının toplam milletvekili sayısının azalmasına karşın. Partilerin milletvekili dağılımında değişikliğin asıl tesiri vilayetler seviyesinde partilerin oy güçleri belirleyici olacak. Değişiklikle, hesaplama usulünde yalnızca parti oyları dikkate alınacağı için, vilayetler seviyesinde 1. ya da 2.parti oluşu, 3.ve 4.partinin birinci 2 partiyle ortalarındaki oy farkı değişikliğin kime yarayacağını belirleyecek. Seçim coğrafyasında AKP’nin vilayetler seviyesinde oy gücünün azalması durumunda CHP ve DÜZGÜN Parti’ye daha fazla yaraması da muhtemel görünüyor.
HDP ETKİLENMEZ
Seçim kanunu HDP’nin seçim performansını tesirler mi?
Değişikliğin HDP’nin seçim performansını olağan şartlarda etkilemesi mümkün değil üzere. Bunun sebebi, HDP’nin Türkiye’de yakın periyot prestijiyle DÜZGÜN Parti’yle bir arada en çok kemikleşmiş seçmene sahip parti olması ve oylarının belli seçim etraflarında (Güneydoğu Anadolu yüklü ve bir ölçü İstanbul, İzmir, Mersin üzere büyük kentler) kuvvetli biçimde ağırlaşması, buralarda milletvekili çıkarabilecek oy gücüne sahip olmasıdır. Ayrıyeten, sol, sosyalist partilerin HDP ile ittifak yapması HDP’nin milletvekili sayısında fazlaca hudutlu artış da sağlayabilir.
6 PARTİLİ İTTİFAK
6 partili ittifak’ın kârlı çıkması için ne yapması lazım?
Bunun için kıymetli olan nasıl bir ittifak modelinin kurgulanacağı, nasıl bir strateji ve kampanya ile seçim sürecinin yönetileceğidir. 6 partinin kuracağı bir ittifak, mevcut Cumhur İttifakı karşısında kendilerinin en çok kazanacağı, rakibe ise en çok kaybettirecek modeldir. Bu, 6 partiden CHP ve UYGUN Parti listelerinden oy oranı düşük partilerin aday göstermesi ya da küçük sağ partilerin ideolojik türdeşlik açısından ÂLÂ Parti listelerinden aday göstermesiyle iki partiden oluşan alt kümeli ittifak modeli halinde işleyebilir. Küçük partilerin oy oranı düşük fikriyle, büyük partilerin küçük partileri yutmaması, hatta ortak listelerde ittifakın seçim daha sonrasında da sürdürülebilmesi için küçük partilerin bir ölçü kayırılması çarpan tesiri yaratabilir.
ERDOĞAN FAKTÖRÜ
CB seçimlerinde Erdoğan’ın bahtı nedir? Karşısında kimin olduğu ne ölçüde değerli?
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Erdoğan’ın talihinin şimdilik kaydıyla zayıf olmadığı, araştırmalara göre oy performansının ve vazife onayının bilhassa Ukrayna-Rusya savaşıyla bir arada bir ölçü artışından anlaşılıyor. Başka yandan, kamuoyu araştırmalarında ismi öne çıkan isimler karşısında araştırmaların yapıldığı tarih prestijiyle araştırmaların temsil kabiliyeti sonları içerinde kalmak şartıyla birkaç puan geride olduğu da görülüyor. Kanımca Erdoğan üzere seçmenle kurduğu özdeşlik bağlantısı kuvvetli, karizmatik, popülist bir aday karşısında, rakibin kim olacağı son derece değerli hatta belirleyicidir. Erdoğan’a rakip olacak aday tüm muhalif seçmen kitlesinin beklentilerini temsil edebilmeli, mobilize edebilmelidir. Yoksa, ‘Erdoğan karşısında muhalefetin adayı kim olursa olsun kazanır’ niyeti büyük bir yanılgı olur. Muhalefetin adayı bu manada salt başkanların değil, en ücra seçim etraflarından lokal teşkilatlara, genel merkezlere, Altılı Masa etrafında bir ortaya gelen önderlere kadar olan tüm politik-sosyolojik ögelerin süzgecinden geçirilerek belirlenmelidir.
Muhalefetin ortak CB adayı göstermesi kesin üzere. Kolay mı? Bilhassa “oynak seçmen”i nasıl bir CB adayı etkileyebilir?
Muhalefet önderleri Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem raporunu uzlaşarak kamuoyuna deklare ettikları üzere toplantılar muhalefetin uzlaşı mevzularını genişletmek için sürüyor. Sistem değişikliği lakin parlamentoda çoğunluğu sağlama, rakip Cumhurbaşkanı adayının seçim kazanmaması ile mümkün olacağına göre, bence bu saatten daha sonra geriye dönüş olmaz. Muhalefetin demokratik gerilemeyi durdurma, yeni bir sisteme geçme, refahı arttırma üzere uzlaşı sağladıkları taahhütleri mevcut. Cumhurbaşkanı adayı belirlenirken, partizan seçmenler kadar, “oynak/uçarı” tabir edilen seçmenin de nasıl bir Cumhurbaşkanı adayı istediğinin fazlaca âlâ araştırılıp, tahlil edilmesi gerekiyor. Benim gorebildiğim kadarıyla, kutuplaştırıcı, çatışmacı değil, uzlaştırıcı, birleştirici, takım çalışmasına, heyetlerle çalışmaya değer veren, demokratik bedelleri içselleştirmiş, tüm seçmen kümelerine eşit arada duran, politik tecrübesi olan, beraberinde karizmatik, tanınan, Erdoğan’la seçim rekabetinde başa baş kampanya yürütebilecek, genç seçmenle de özdeşlik alakası kurabilecek bir aday profili oynak seçmende ‘bizim adayımız’ diyebilecek politik kanaat oluşturabilir ve başarılı bir kampanya ile bu kanaatler tercihe dönüştürülebilir.