İktidar partilerinin TBMM’ye sunduğu ve geçtiğimiz hafta Meclis’te yapılan oturumla kabul edilen Milletvekili Seçim Kanunu Resmi Gazete’de yayımlandı. Buna bakılırsa seçimlerde baraj yüzde 7’ye çekildi. Kanuna nazaran, Meclis’te küme kaidesi kaldırıldı; lakin partilerin seçimden 6 ay evvel 41 vilayette örgütlenmesi gerekiyor. Seçimde artık, her partinin oy oranının temel alınacağı d’Hont modeli uygulanacak. Küçük partiler ittifakla barajı geçse bile vekil çıkarmakta zorlanacak.
SEÇİM BARAJI YÜZDE 7’YE DÜŞTÜ
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren kanuna bakılırsa, seçimlerde yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7’ye indirildi.
İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim etraflarında milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak ortasında yer alan her bir partinin o seçim etrafında almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak yapılacak.
KÜÇÜK PARTİLERİN VEKİL ÇIKARMASI ZORLAŞTI
İttifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak ortasında elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulaması ile belirlenecek. Kanuna nazaran, oy oranı düşük partilerin vekil çıkarma ihtimali azaldı. Bu adım ‘muhalefet üzerinde ortak liste baskısı’ olarak yorumlandı.
Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanunu’nda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen müddetler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki kere yapmamışsa seçime katılma yeterliliğini kaybedecek. Salt TBMM’de küme kurmuş olmak, seçime katılabilmenin kâfi koşulundan biri olamayacak.
Görme engelli seçmenlerin oyun kapalılığı temeline uygun biçimde oy kullanabilmelerine imkan sağlanacak. Bu kapsamda Yüksek Seçim Şurası (YSK), görme engelli seçmenlerin kullanabilmesi için oy pusulalarına uygun şablon sağlayacak.
SEÇİM ŞURASINDA KIDEMLİ HAKİM ZARURİLİĞİ KALDIRILDI
Yeni kanun ile ilçe ve vilayet seçim heyetlerinde “kıdemli hakim“in vazife alması zaruriliği kaldırıldı. Vilayet seçim konseyi, bir lider, iki asıl üye ile iki yedek üyeden oluşacak.
Vilayet seçim heyeti lideri ve asıl üyeleri ile yedek üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, vilayet merkezinde nazaranv yapan, kınama yahut daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş yargıçlar içinden, isimli yargı birinci derece mahkemesi adalet komitesince isim çekme suretiyle tespit edilecek.
İsim çekmede birinci çıkan hakim lider, daha sonraki iki hakim asıl ve son çıkan iki hakim yedek üye olarak belirlenecek. İsim çekmeye katılacak hakim sayısının beşten az olması durumunda, bu yargıçlar içinde isim çekme süreci yapıldıktan daha sonra eksik kalan asıl ve yedek üyeler, en kıdemli yargıçtan başlayarak belirlenecek.
İsim çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise lider ve asıl üyeler ile yedek üyeler en kıdemli yargıçtan başlayarak belirlenecek. Bu suretle kurulan vilayet seçim heyeti iki yıl mühlet ile vazife yapacak.
Kıdemin belirlenmesinde kınama yahut daha ağır disiplin cezası almış olanlar başkalarından daha az kıdemli sayılacak.
Vilayet seçim heyeti başkanlığının boşalması halinde asıl ve yedek üyelerden en kıdemli hakim vilayet seçim heyetine başkanlık edecek.
İlçelerde, ilçede misyon yapan kınama yahut daha ağır disiplin cezası almamış en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş yargıçlar içinden, merkez ilçelerde ise birebir nitelikleri taşıyan yargıçlar içinden isimli yargı birinci derece mahkemesi adalet komitesince isim çekme suretiyle belirlenen hakim, heyetin lideri olacak.
İsim çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise en kıdemli hakim heyetin lideri olacak.
İktidarı, seçime giderken “oyunun kuralını değiştirmekle” eleştiren muhalefet, seçim şurası lider ve üyelerinin “en kıdemli yargıçlar” içinden belirlenmesi zorunluluğunu kaldıran kararları, “ivedilikle” iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğini açıklamıştı.
SEÇMEN KÜTÜĞÜ 3 AY EVVELKİ LİSTEDEN GÜNCELLENECEK
Sandık şurasına üye bildirme hakkı olan bir parti, oluru olmadan diğer bir parti üyesini sandık heyeti üyesi olarak gösteremeyecek.
Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun uyarınca yapılacak mahalli yönetimler genel seçimlerinde, yerleşim yeri adresine bakılırsa oluşturulan seçimin başlangıç tarihinden 3 ay evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme yapılacak.
Kütük düzenlemesi niçiniyle seçmen hiç bir biçimde oy kullanma hakkından mahrum bırakılmayacak. Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde görünmeyenlerin, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün adres kayıt sisteminde bulunan en son geçerli adres ayrıntıları temel alınacak.
Muhtarlık bölgesi askı listelerinin askı mühleti ortasında bir seçim etrafından başkasına yapılan seçmen nakil istemleri hakkında, ilçe seçim şurası lideri tarafınca itiraz üzerine yahut nakil isteminin kuşkulu bir teşebbüs olduğu kanaatine varılması üzerine, resen yapılacak araştırma ve inceleme sonucunda, nakil isteminin kabul edilmemesi halinde, seçmen kaydı dondurulamayacak ve bundan evvel kayıtlı olduğu adreste seçmen kaydı devam edecek.
Vilayet seçim konseyi lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderleri, kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren 3 ay ortasında yapılan değişikliklere göre bir daha belirlenecek. bu türlü belirlenen lider ve üyeler, evvelki lider ve üyelerin nazaranv müddetini tamamlayacak.
Maddeyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne paralel olarak Seçim Kanunu’ndaki “başbakan” ibaresi kanundan çıkarıldı.
CHP AYM’YE GÖTÜRECEK
Yasanın başta seçim şuralarının yapısı olmak üzere birfazlaca kararının Anayasa’ya ters olduğunu savunan CHP, “ivedilikle” Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) iptal müracaatında bulunma sonucu aldı.
Anayasa hukukçusu CHP İstanbul Milletvekili İbrahim Kaboğlu, seçim şuralarının oluşumu ile “seçim güvenliğini zedeleyecek” nitelikte olan 3 maddeyi “acilen” Anayasa Mahkemesi’ne götüreceklerini açıklamıştı.
Yasanın yürürlüğe girmesiyle bir arada, Ocak 2022’de oluşturulan seçim konseylerinin 3 ay ortasında lağvedileceğine dikkat çeken Kaboğlu, “iptal” isteminde bulunacaklarını söylemişti:
“Yurttaşlarımız bilsin ki, evvela teklifin, vilayet ve ilçe seçim konseylerinin kıdem temeli yerine kura ile belirlenmesi ve halihazırdaki seçim heyetlerinin lağvedilmesi Anayasa’ya hayli istikametli ters olduğu için bu ilgili hususları acilen Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğiz. Bekaları için bu değişikliği yapanların ısrarı devam edecek olursa, bilhassa seçim güvenliğini zedeleyecek olan seçim şuralarının oluşumu ile alakalı unsurları çabuk bir biçimde Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğiz. Yurttaşlarımızın hukukunu her evrede koruyacağız.”
UZMANLARIN YENİ KANUNA YANSILARI:
(Rawest Araştırma) Roj Girasun: “Yeni kanun teklifi muhalefetin irili ufaklı bütün kümelerini tek listeden milletvekili adayları çıkarmaya zorluyor. Bu fikir Millet İttifakı ortasındaki sağ seçmenin kerhen de olsa CHP’ye oy vermeyeceği mantığı üzerine konseyi. Yeni seçim kanununun birinci etapta gösterdiği muhalefet için önemli handikapları olacağı. Lakin MHP bu sistemde 1991 seçimlerinde yüzde 10,74’lük oy oranına rağmen seçim etrafı barajları yüzünden sadece 7 milletvekilliği kazanabilen DSP durumuna düşerek şok yaşayabilir. Teklifin gösterdiği bir şey daha var. DEVA ve Gelecek partilerinin iktidar için o kadar ‘küçük partiler’ olmadığı.”
(MAK Araştırma) Mehmet Ali Kulat: “En kıymetli atak; %7 baraj oranında bir partinin % 7 oy alması değil, bir ittifakın % 7 olması ile üçüncü ittifaka yol verip Millet İttifakı’nın bölünmesine kapı açma atılımı üzere duruyor. Satranç atılımı… DEVA, Gelecek ve öteki partilerin ittifaktan kopması ya da yeni girebilecek partilere havuç sunuluyor.”
(Avrasya Araştırma) Kemal Özkiraz: “MHP’ye ekstradan 22 sandalye kazandırma eforu… Altılı ittifak tek listeyle seçime girerse bu sistem AKP’nin elinde patlar.”
(Türkiye Raporu) Can Selçuki: “İttifaklar vekil aritmetiği açısından manasını yitiriyor. Küçük partiler muhtemelen büyük parti listelerinde yer arayacak. Partiler ittifaklar marifetiyle baraj sorunu yaşamayacak lakin aldıkları oylar fazlaca düşük kalacağı için vekil çıkartmakta zorlanacaklar. İttifakların kütle tesiri ortadan kalkıyor.”
SEÇİM BARAJI YÜZDE 7’YE DÜŞTÜ
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren kanuna bakılırsa, seçimlerde yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7’ye indirildi.
İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim etraflarında milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak ortasında yer alan her bir partinin o seçim etrafında almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak yapılacak.
KÜÇÜK PARTİLERİN VEKİL ÇIKARMASI ZORLAŞTI
İttifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak ortasında elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulaması ile belirlenecek. Kanuna nazaran, oy oranı düşük partilerin vekil çıkarma ihtimali azaldı. Bu adım ‘muhalefet üzerinde ortak liste baskısı’ olarak yorumlandı.
Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanunu’nda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen müddetler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki kere yapmamışsa seçime katılma yeterliliğini kaybedecek. Salt TBMM’de küme kurmuş olmak, seçime katılabilmenin kâfi koşulundan biri olamayacak.
Görme engelli seçmenlerin oyun kapalılığı temeline uygun biçimde oy kullanabilmelerine imkan sağlanacak. Bu kapsamda Yüksek Seçim Şurası (YSK), görme engelli seçmenlerin kullanabilmesi için oy pusulalarına uygun şablon sağlayacak.
SEÇİM ŞURASINDA KIDEMLİ HAKİM ZARURİLİĞİ KALDIRILDI
Yeni kanun ile ilçe ve vilayet seçim heyetlerinde “kıdemli hakim“in vazife alması zaruriliği kaldırıldı. Vilayet seçim konseyi, bir lider, iki asıl üye ile iki yedek üyeden oluşacak.
Vilayet seçim heyeti lideri ve asıl üyeleri ile yedek üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, vilayet merkezinde nazaranv yapan, kınama yahut daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş yargıçlar içinden, isimli yargı birinci derece mahkemesi adalet komitesince isim çekme suretiyle tespit edilecek.
İsim çekmede birinci çıkan hakim lider, daha sonraki iki hakim asıl ve son çıkan iki hakim yedek üye olarak belirlenecek. İsim çekmeye katılacak hakim sayısının beşten az olması durumunda, bu yargıçlar içinde isim çekme süreci yapıldıktan daha sonra eksik kalan asıl ve yedek üyeler, en kıdemli yargıçtan başlayarak belirlenecek.
İsim çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise lider ve asıl üyeler ile yedek üyeler en kıdemli yargıçtan başlayarak belirlenecek. Bu suretle kurulan vilayet seçim heyeti iki yıl mühlet ile vazife yapacak.
Kıdemin belirlenmesinde kınama yahut daha ağır disiplin cezası almış olanlar başkalarından daha az kıdemli sayılacak.
Vilayet seçim heyeti başkanlığının boşalması halinde asıl ve yedek üyelerden en kıdemli hakim vilayet seçim heyetine başkanlık edecek.
İlçelerde, ilçede misyon yapan kınama yahut daha ağır disiplin cezası almamış en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş yargıçlar içinden, merkez ilçelerde ise birebir nitelikleri taşıyan yargıçlar içinden isimli yargı birinci derece mahkemesi adalet komitesince isim çekme suretiyle belirlenen hakim, heyetin lideri olacak.
İsim çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise en kıdemli hakim heyetin lideri olacak.
İktidarı, seçime giderken “oyunun kuralını değiştirmekle” eleştiren muhalefet, seçim şurası lider ve üyelerinin “en kıdemli yargıçlar” içinden belirlenmesi zorunluluğunu kaldıran kararları, “ivedilikle” iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğini açıklamıştı.
SEÇMEN KÜTÜĞÜ 3 AY EVVELKİ LİSTEDEN GÜNCELLENECEK
Sandık şurasına üye bildirme hakkı olan bir parti, oluru olmadan diğer bir parti üyesini sandık heyeti üyesi olarak gösteremeyecek.
Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun uyarınca yapılacak mahalli yönetimler genel seçimlerinde, yerleşim yeri adresine bakılırsa oluşturulan seçimin başlangıç tarihinden 3 ay evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme yapılacak.
Kütük düzenlemesi niçiniyle seçmen hiç bir biçimde oy kullanma hakkından mahrum bırakılmayacak. Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde görünmeyenlerin, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün adres kayıt sisteminde bulunan en son geçerli adres ayrıntıları temel alınacak.
Muhtarlık bölgesi askı listelerinin askı mühleti ortasında bir seçim etrafından başkasına yapılan seçmen nakil istemleri hakkında, ilçe seçim şurası lideri tarafınca itiraz üzerine yahut nakil isteminin kuşkulu bir teşebbüs olduğu kanaatine varılması üzerine, resen yapılacak araştırma ve inceleme sonucunda, nakil isteminin kabul edilmemesi halinde, seçmen kaydı dondurulamayacak ve bundan evvel kayıtlı olduğu adreste seçmen kaydı devam edecek.
Vilayet seçim konseyi lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderleri, kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren 3 ay ortasında yapılan değişikliklere göre bir daha belirlenecek. bu türlü belirlenen lider ve üyeler, evvelki lider ve üyelerin nazaranv müddetini tamamlayacak.
Maddeyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne paralel olarak Seçim Kanunu’ndaki “başbakan” ibaresi kanundan çıkarıldı.
CHP AYM’YE GÖTÜRECEK
Yasanın başta seçim şuralarının yapısı olmak üzere birfazlaca kararının Anayasa’ya ters olduğunu savunan CHP, “ivedilikle” Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) iptal müracaatında bulunma sonucu aldı.
Anayasa hukukçusu CHP İstanbul Milletvekili İbrahim Kaboğlu, seçim şuralarının oluşumu ile “seçim güvenliğini zedeleyecek” nitelikte olan 3 maddeyi “acilen” Anayasa Mahkemesi’ne götüreceklerini açıklamıştı.
Yasanın yürürlüğe girmesiyle bir arada, Ocak 2022’de oluşturulan seçim konseylerinin 3 ay ortasında lağvedileceğine dikkat çeken Kaboğlu, “iptal” isteminde bulunacaklarını söylemişti:
“Yurttaşlarımız bilsin ki, evvela teklifin, vilayet ve ilçe seçim konseylerinin kıdem temeli yerine kura ile belirlenmesi ve halihazırdaki seçim heyetlerinin lağvedilmesi Anayasa’ya hayli istikametli ters olduğu için bu ilgili hususları acilen Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğiz. Bekaları için bu değişikliği yapanların ısrarı devam edecek olursa, bilhassa seçim güvenliğini zedeleyecek olan seçim şuralarının oluşumu ile alakalı unsurları çabuk bir biçimde Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğiz. Yurttaşlarımızın hukukunu her evrede koruyacağız.”
UZMANLARIN YENİ KANUNA YANSILARI:
(Rawest Araştırma) Roj Girasun: “Yeni kanun teklifi muhalefetin irili ufaklı bütün kümelerini tek listeden milletvekili adayları çıkarmaya zorluyor. Bu fikir Millet İttifakı ortasındaki sağ seçmenin kerhen de olsa CHP’ye oy vermeyeceği mantığı üzerine konseyi. Yeni seçim kanununun birinci etapta gösterdiği muhalefet için önemli handikapları olacağı. Lakin MHP bu sistemde 1991 seçimlerinde yüzde 10,74’lük oy oranına rağmen seçim etrafı barajları yüzünden sadece 7 milletvekilliği kazanabilen DSP durumuna düşerek şok yaşayabilir. Teklifin gösterdiği bir şey daha var. DEVA ve Gelecek partilerinin iktidar için o kadar ‘küçük partiler’ olmadığı.”
(MAK Araştırma) Mehmet Ali Kulat: “En kıymetli atak; %7 baraj oranında bir partinin % 7 oy alması değil, bir ittifakın % 7 olması ile üçüncü ittifaka yol verip Millet İttifakı’nın bölünmesine kapı açma atılımı üzere duruyor. Satranç atılımı… DEVA, Gelecek ve öteki partilerin ittifaktan kopması ya da yeni girebilecek partilere havuç sunuluyor.”
(Avrasya Araştırma) Kemal Özkiraz: “MHP’ye ekstradan 22 sandalye kazandırma eforu… Altılı ittifak tek listeyle seçime girerse bu sistem AKP’nin elinde patlar.”
(Türkiye Raporu) Can Selçuki: “İttifaklar vekil aritmetiği açısından manasını yitiriyor. Küçük partiler muhtemelen büyük parti listelerinde yer arayacak. Partiler ittifaklar marifetiyle baraj sorunu yaşamayacak lakin aldıkları oylar fazlaca düşük kalacağı için vekil çıkartmakta zorlanacaklar. İttifakların kütle tesiri ortadan kalkıyor.”